HISTORIA YA BODI YA MAZIWA TANZANIA

Bodi ya Maziwa ya Tanzania (TDB) imeundwa na kupewa uwezo na Sheria ya Maziwa. (Sura 262) ya mwaka 2004. Bodi ilizinduliwa tarehe 11 Novemba 2005 kama mamlaka ya kuendeleza, kusimamia na kukuza sekta ya maziwa nchini Tanzania. Hii inafanya historia ya Bodi ya muda mfupi sana lakini historia ya udhibiti wa Sekta ya Maziwa Tanzania inatoka nyuma kama invyoonyeshwa hapa chini.

Sekta ya maziwa nchini Tanzania imepitia hatua mbalimbali za maendeleo kabla na baada ya uhuru.

Kabla ya Uhuru

Historia ya udhibiti wa sekta ya maziwa nchini Tanzania umeanzia yangu kipindi cha Ukoloni, 1921 -1960. Katika kipindi hiki, sekta ya maziwa ilipangwa kukidhi mahitaji ya wakoloni, wahindi na wenyeji wachache hasa katika maeneo ya mijini kama vile Dar es Salaam.

Serikali ya kikoloni ilikuwa muingizaji mkuu wa Maziwa wakati wa kipindi hiki. Hata hivyo, kutokana na ugumu uliokuwepo katika uzalishaji wa Maziwa, Serikali ya kikoloni iliondoka kabisa kwenye sekta ya Maziwa katika maeneo yote makuu ya uzalishaji, usindikaji na uuzaji wa Maziwa na kuacha kila kitu kwa wafanyabiashara binafsi mwaka 1960. Serikali ilielekeza lengo lake lake katika udhibiti wa haya makampuni ya kibiashara ili kulinda afya za watumiaji wa maziwa na bidhaa za maziwa.

Baada ya Uhuru

Baada ya uhuru kati ya miaka 1961 na 1965 uendeshaji wa sekta ya maziwa uliongozwa na "Sheria ya Maziwa Na. 61 ya mwaka 1961 sura 456" iliyotungwa na serikali ya kikoloni. Sheria hii ilianzisha matawi ya ofisi za bodi za katika maeneo ambayo yalikuwa na hali nzuri ya hali ya hewa na yenye kuzalisha maziwa kwa wingi katika maeneo ya Dar es Salaam / Pwani, Arusha / Kilimanjaro na Mara. Sheria hii ilifutwa baadaye na kubadilishwa na Sheria ya Maziwa na. 32 ya 1965 sura 590.

Sheria hii ilianzisha Bodi ya Maziwa ya Taifa ili kudhibiti na kuangalia maendeleo ya sekta ya maziwa. Sehemu kuu ya sheria hii ilikuwa inataka kila mfanyabiashara wa maziwa kuuza maziwa yake kwenye kiwanda cha maziwa cha karibu, hii ni kumaanisha kuwa maziwa yote ya nchi yaliyozalishwa yalitumiwa ndani ya eneo. Mwendo huu ulifanya viwanda vya usindikaji wa maziwa kuendesha biashara kwa ukiritimba kwa kuwa viwanda viliamua bei mzalishaji wa maziwa alipwe kiasi gani cha malipo kwa bidhaa zao

Azimio la Arusha

Kulikuwa na mabadiliko makubwa ya sera baada ya Azimio la Arusha la 1967 ambapo mashamba yote ya ngo’mbe wa maziwa na usindikaji wa maziwa yalimilikiwa na serikali na hivyo kufanya serikali kuingia moja kwa moja katika uzalishaji na biashara katika bidhaa za Maziwa na Maziwa.

Mwaka 1975 serikali ilianzisha mpango wa kukuza maendeleo ya sekta ya maziwa ambapo juhudi ziliwekwa kwenye uzalishaji wa maziwa. Mkazo ulikuwa ni kwenye kuboresha ng'ombe wa asili kwa njia ya chupa na kuimarisha mipango mbalimbali yenye malengo ya kuongeza idadi ya ng’ombe bora wa maziwa. Programu nyingine ni pamoja na udhibiti wa magonjwa na lishe za wanyama. Ukiachana na hizo programu nyinginezo ni pamoja na uwekezaji katika uanzishwaji wa mashamba ya maziwa ya kati na makubwa, vitengo vya kuongeza mifugo, Viwanda vya usindikaji wa maziwa na miundombinu ya masoko ya maziwa.

Mipango hii ilisababisha kuanzishwa kwa Mamlaka ya Maendeleo ya Mifugo (LIDA) ambayo ilianzisha mashamba 8 ya uzalishaji wa maziwa chini ya Kampuni ya Mashamba ya Maziwa (DAFCO) na Viwanda (7) vya usindikaji wa maziwa chini ya Tanzania Dairies Limited (TDL) inayozalisha maziwa yaliyotengenezwa kwa kutumia maziwa ya unga yasiyokuwa na mafuta na siagi ambayo yalitolewa na Mpango wa Chakula Duniani. Mapato yaliyotokana na mauzo ya maziwa yaliyotengenezwa yalitumiwa kwa ajili ya maendeleo ya Sekta ya Maziwa. Ilifikiriwa kuwa Taasisi hizi mbili zimechukua kazi za bodi ya maziwa na kwa hiyo waziri aliyehusika na maendeleo ya mifugo hakuchagua bodi tangu mwaka huo. Kwa hiyo bodi hiyo ilikuwepo kisheria, lakini si kiutendaji

Kuanzia katikati ya miaka ya 1980 mbinu za kukuza maendeleo ya sekta ya maziwa zilibadilika kutoka kuanzishwa kwa mashamba ya kati na makubwa hadi kuanzishwa kwa mashamba madogo madogo tu. Mabadiliko haya yalitokana na utendaji wa chini wa mashirika ya umma yanayoshughulika na tasnia ya maziwa katika usimamizi lakini pia kutambua mchango wa mashamba ya maziwa madogo katika kupunguza umasikini.

Mageuzi ya Kiuchumi

Mabadiliko katika mkakati wa kuendeleza Sekta ya Maziwa yalihusishwa na mageuzi ya kiuchumi ambayo yalijumuisha uondoaji wa serikali kushiriki katika uzalishaji, masoko na usindikaji wa maziwa na kazi nyingine zinazohusiana na biashara hizo. Mabadiliko ya ushirikishaji wasekta binafsi kulisababisha, serikali kwa kushirikiana na wafadhili mbalimbali ilianzisha miradi kadhaa ya Maendeleo ya Maziwa kama vile Heifer Project International (HPI), Mradi wa Maendeleo ya Mifugo ya Kagera (KALIDEP), Mradi wa Maendeleo ya Maziwa ya Tanga (TDDP), Maendeleo ya Maziwa ya Kusini mwa Kusini. Mradi wa Maendeleo katika mikoa ya Iringa na Mbeya (SHDDP) na Mradi wa Austroproject katika maeneo ya pwani na kanda ya ziwa. Mabadiliko haya ya sera yalijitokeza katika Sera ya Taifa ya Kilimo mwaka 1983 na baadaye Sera ya Taifa ya Kilimo na Mifugo ya mwaka 1997.

Sera hizi mbili ziliruhusu kuingia kwa sekta binafsi katika uzalishaji, usindikaji, na masoko ya maziwa na bidhaa zake. Mabadiliko yaliyotokea katika sera za uchumi yaliyoanza mwishoni mwa miaka ya 1980, ambapo serikali iliondoka kwenye uzalishaji na biashara ya maziwa ya moja kwa moja, na kufanya TDL na DAFCO kuanguka na baadhi ya shughuli zao zilibinafsishwa na nafasi zao zilichukuliwa na sekta binafsi. Kutokana na kuongezeka kwa ushiriki wa sekta binafsi kulikuwa na haja ya kuweka sheria mpya ya kuratibu Tasnia.

Kutokana na mageuzi hayo, watu na mashirika mengi walijiunga na sekta ya maziwa kama wazalishaji, wasindikaji na mawakala wanaofanya kazi mbalimbali kama vile kuhamasisha uzalishaji bora wa maziwa, usindikaji wa maziwa na masoko lakini bila uratibu au udhibiti sahihi. Kuanzia mwaka 1998, wadau wa sekta ya maziwa walianzisha mchakato wa utekelezaji wa sheria mpya kwa kuunda Kikosi kazi (TF 98) ili kuandaa andiko pendekezi. Kikosi hicho kiliwasilisha andiko lake katika Mkutano wa Taifa wa Maendeleo ya Sekta ya Maziwa mwaka 2002 ambapo wadau waliunda Bodi ya Maziwa Tanzania ya muda mfupi.

Miongoni mwa kazi za bodi ilikuwa kufuatilia juu ya uamuzi wa sheria hiyo mpya. Sheria mpya ilitolewa mwezi wa Aprili 2004 kama Sheria ya Maziwa na. 8, ya mwaka 2004. Wanachama wanaounda Bodi wanatoka serikalini na mashirika ya wadau kama vile wazalishaji, wasindikaji, wafanyabiashara, wasambazaji, na watumiaji wa maziwa.

Bodi ya Maziwa ya Tanzania iliyochaguliwa chini ya Sheria ya Maziwa, 2004 ilikuwa na mwonekano ufuatao:

• Ni shirikishi zaidi kwa kuwa inawapa wadau nguvu zaidi za kufanya maamuzi na inawahusisha katika kusimamia utekelezaji wa maamuzi yaliyofanywa,

• Ni ya kidemokrasia kwa kuwa kila mwanachama isipokuwa mwenyekiti katika Baraza la wadau na Bodi ana kura moja,

• Inajitegemea kwa kuwa inatekeleza na kufanya kazi kutokana na maamuzi ya wadau na inawajibika kwa wadau,

• Muundo wa Bodi hii unajumuisha wajumbe /wadau waliochaguliwa na wadau wenyewe

• Inaweka msisitizo na kipaumbele kwenye kukuza, kuhamasisha, na kuratibu sekta ya maziwa na sio tu kama chombo cha udhibiti

Matokeo ya mchakato shirikishi wa kurekebisha tasnia ya maziwa nchini, ambayo yalibadilisha uzalishaji wa maziwa kwa kiasi kikubwa katika kipindi cha miaka mitano hadi sita iliyopita ni kama ifuatavyo;

· Kuweka mipaka ya uendeshaji katika mnyororo wa thamani kwa ajili ya kuongeza ufanisi na kupunguza gharama.

· Uwezeshaji wa makundi mbalimbali ya wadau kupitia vyama - TAMPRODA na TAMPA

· Kuongezeka kwa ushirikishi wa wadau wote katika uundaji wa sera na hivyo kuelewa vizuri zaidi sera zilizopo na kanuni zake

· Uwepo wa sera zinazoruhusu mazingira rafiki ya ushiriki wa sekta binafsi na ushirikiano wa sekta ya Umma na Binafsi

· Kuandaa mifumo ya kudhibiti ubora na viwango

· Uwepo wa sera zinazohamasisha uwekezaji nchini

· Mbinu za kushiriki katika mikutano ya kikanda na kibiashara